ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ (1890-1958)
Η εβραϊκή κοινότητα της Ζακύνθου
Το 1943 ο εβραϊκός πληθυσμός της Ζακύνθου ήταν 275 άτομα, τα οποία δεν είχαν αντιμετωπίσει ιδιαίτερα προβλήματα στη διάρκεια της ιταλικής Κατοχής. Η καταγραφή τους από τους Γερμανούς επιχειρήθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου 1943. Χάρη όμως στη στάση του μητροπολίτη, του δημάρχου και των κατοίκων του νησιού οι εβραίοι της Ζακύνθου δεν εκτοπίστηκαν, περίπτωση σπανιότατη στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Ο ιεράρχης
Το 1934 μητροπολίτης Ζακύνθου εκλέχτηκε ο αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου, Χρυσόστομος Δημητρίου, διδάκτωρ θεολογίας με ειδικές σπουδές στο Μόναχο. Από την έναρξη της αρχιερατείας του έδειξε φιλική στάση προς τους εβραίους του νησιού, με αποτέλεσμα να επικριθεί από φανατικούς ομόθρησκούς του. Στη διάρκεια της ιταλικής Κατοχής ανέπτυξε φιλανθρωπική δράση και πέτυχε την αποφυλάκιση κρατουμένων. Συνελήφθη και εκτοπίστηκε στην Αθήνα για ένα χρόνου. Επέστρεψε στην έδρα του στις 23.11.1943, αφού η Ζάκυνθος είχε περιέλθει στους Γερμανούς. Λόγω της γερμανομάθειάς του είχε άμεση επικοινωνία με τις αρχές του νησιού.
Μέριμνα και παραμυθία
Στα τέλη Δεκεμβρίου 1943 ο δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ έλαβε από τους Γερμανούς την εντολή να παραδώσει κατάλογο των εβραίων της Ζακύνθου. Ακολούθησε συνάντηση του στρατιωτικού διοικητή με τον Χρυσόστομο, τον Καρέρ και τον πρόεδρο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Μωϋσή Γκανή, οι οποίοι ισχυρίστηκαν ότι οι περισσότεροι εβραίοι είχαν ήδη φύγει από το νησί λόγω του πολέμου και των βομβαρδισμών. Ο διοικητής Lütt διέταξε τη λήψη άμεσων μέτρων καθημερινού ελέγχου των εβραίων και απαίτησε να του παραδοθεί αμέσως ο κατάλογός τους. Τότε, ο Χρυσόστομος του παρέδωσε έγγραφο που περιλάμβανε μόνον δύο ονόματα: Το δικό του και του δημάρχου.
Λέγεται ότι ο Χρυσόστομος απέστειλε και ένα τηλεγράφημα στον Χίτλερ, με το οποίο του υπενθύμισε ότι είχαν συναντηθεί στο Μόναχο και τον διαβεβαίωσε ότι οι «εβραίοι της Ζακύνθου ανήκαν στο ποίμνιό του» και ότι ήταν τελείως ακίνδυνοι, καθώς και ότι επακολούθησε διαταγή να παραμείνουν οι εβραίοι στη Ζάκυνθο, με την ευθύνη του μητροπολίτη και του δημάρχου. Η διαταγή δεν διασώθηκε, ούτε αντίγραφό της.
Ο Μωϋσής Γκανή
Ο πρόεδρος Μωϋσής Γκανή ανακοίνωσε στα μέλη της Κοινότητάς του ότι ο ίδιος επρόκειτο να κρυφτεί και τα παρότρυνε να πράξουν κατά συνείδηση. Τα δύο τρίτα των μελών δραπέτευσαν στα χωριά· στην πόλη του Ζακύνθου παρέμειναν οι γηραιότεροι και φτωχότεροι. Μερικοί πήγαιναν κρυφά τα βράδια της Παρασκευής και τελούσαν λειτουργία στη συναγωγή, με καλυμμένα τα παράθυρα και όσο πιο αθόρυβα ήταν δυνατόν. Το γεγονός αυτό, όσο και το ότι δεν συντάχθηκε τελικά κατάλογος των εβραίων μέχρι το καλοκαίρι του 1944, είναι σαφείς ενδείξεις ότι ο Lütt δεν διακατεχόταν από αντιεβραϊκό ζήλο.
Ανατροπή
Τον Αύγουστο του 1944 έφτασε στη Ζάκυνθο νέος στρατιωτικός διοικητής, που όχι μόνον αντικατέστησε τον Lütt, αλλά και τον έθεσε υπό κράτηση, σκοπεύοντας να εκτοπίσει τον εβραϊκό πληθυσμό. Ο Χρυσόστομος τον διαβεβαίωσε ότι οι εβραίοι είχαν ήδη εγκαταλείψει την πόλη, αλλά εκείνος απαίτησε από τον δήμαρχο Καρρέρ, με απειλή κατά της ζωής του, να παρουσιαστούν όλοι την επόμενη ημέρα. Τότε δόθηκε το σύνθημα της φυγής όσων εβραίων είχαν απομείνει στην πόλη, ενώ ο δήμαρχος εγκατέλειψε αμέσως το νησί. Ο νέος διοικητής ζήτησε να πλεύσουν στη Ζάκυνθο τρία ιστιοφόρα πλοία για να πραγματοποιηθεί ο εκτοπισμός. Τελικά, τα πλοία χρησιμοποιήθηκαν από τους ίδιους τους Γερμανούς για να αποχωρήσουν από το νησί στις 12.9.1944. Έτσι, γλίτωσαν οι εβραίοι της Ζακύνθου.
Δείτε την Ψηφιακή Παρουσίαση
