ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ ΑΛΕΞΙΑΔΗΣ (1868-1951)
Η κοινότητα των εβραίων της Θεσσαλονίκης
Από το 1912 (οπότε η πόλη εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος) ως το 1940 ο αριθμός των εβραίων της πόλης μειώθηκε από 75.000 σε 50.000 περίπου, λόγω μετανάστευσης, κυρίως στη Γαλλία και την Παλαιστίνη. Η πληθυσμιακή ανταλλαγή Ελλάδας και Τουρκίας πολλαπλασίασε τον χριστιανικό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης. Έτσι, από 50% του συνόλου το 1912, οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης έφταναν μόλις το 20% το 1940. Επιπλέον, λόγω του αστικού ανασχεδιασμού μετά την πυρκαγιά του 1917, πολλές εβραϊκές οικογένειες έμειναν άστεγες. Το 1940 οι περισσότεροι εβραίοι κατοικούσαν συγκεντρωμένοι σε συγκεκριμένες περιοχές ειδικώς το 40% κατοικούσε σε απομονωμένες συνοικίες που είχε δημιουργήσει η Ισραηλιτική Κοινότητα για τους άστεγους. Οι νεότεροι διδάσκονταν στα σχολεία την ελληνική γλώσσα, αλλά η πλειονότητα ήταν γλωσσικά αποκομμένη, διότι μιλούσε μόνον την εβραιοϊσπανική.
Ο διωγμός
Στη διετή περίοδο Απριλίου 1941-Μαρτίου 1943 λήφθηκαν στη Θεσσαλονίκη αντισημιτικά μέτρα σε διαδοχικές φάσεις: (α) Ο έλεγχος της Ισραηλιτικής Κοινότητας από τις αρχές Κατοχής. (β) Η απέκδυση των εβραίων από χρηματική ρευστότητα και η καταλήστευσή τους, με την επιβολή αναγκαστικής εργασίας. (γ) Η αντικατάσταση του διορισμένου πρόεδρου από τον αρχιραβίνο (δ) η ταυτόχρονη έναρξη της αποδόμησης του εβραϊκού νεκροταφείου, καθώς και η διάθεση των υλικών του για οικοδομικά έργα. (ε) Η εκδίωξη των εβραίων από το κέντρο της πόλης, η συγκέντρωσή τους στις συνοικίες, η χρήση του διακριτικού κίτρινου αστεριού, η απαγόρευση κυκλοφορίας, χρήσης δημόσιας συγκοινωνίας και τηλεφώνων, η διαγραφή τους από επιμελητήρια, συλλόγους κ.λπ. (στ) Τέλος, η σταδιακή εκτόπισή τους στο Άουσβιτς από τις 15.3.1943.
Ο ιεράρχης
Ο από Ρόδου Γεννάδιος Αλεξιάδης εκλέχθηκε το 1912 μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, θρόνο που διατήρησε μέχρι το θάνατό του, το 1951. Το 1969 ανακηρύχθηκε «Δίκαιος των Εθνών». Υπήρξε από τους πρώτους που αναγνώρισε το δικαίωμα για την ίδρυση εβραϊκής εθνικής εστίας. Στην αιχμή των αντισημιτικών επεισοδίων του 1931, ζήτησε από τους ιερείς να κηρύξουν από άμβωνος την ειρηνική συμβίωση με τους εβραίους, ενώ αποδοκίμασε τις επιθέσεις κατά των εβραϊκών συνοικισμών ως πράξη βάρβαρη και αντιχριστιανική. Όταν μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς ο αρχιραβίνος Κόρετς συνελήφθηκε και εκτοπίστηκε στη Βιέννη, ο Γεννάδιος συνέταξε επιστολή, με θετικά σχόλια για τον εκτοπισθέντα.
Μέριμνα και παραμυθία
Όταν στις 5 Μαρτίου 1943 το γκέτο του Βαρώνου Χιρς περιφράχτηκε και ο αρχιραβίνος Κόρετς πληροφορήθηκε ότι οι εβραίοι επρόκειτο να εκτοπιστούν στην Πολωνία, ο Γεννάδιος απευθύνθηκε αμέσως στον πολιτικό σύμβουλο του στρατιωτικού διοικητή, Max Merten, και ζήτησε να μην πραγματοποιηθεί ο εκτοπισμός. Ο Μέρτεν όμως, απάντησε ότι οι διαταγές ήταν ανέκκλητες. Πιθανότατα ο Γεννάδιος επέδωσε και επιστολή, αντίγραφο σχεδίου της οποίας εντοπίστηκε στα αμερικανικά αρχεία. Τόνιζε ότι οι περισσότεροι εβραίοι ήταν νομιμόφρονες φτωχοί ή άποροι βιοπαλαιστές, που αν εκτοπίζονταν θα πέθαιναν οι περισσότεροι λόγω της μεγάλης φτώχειας. Ο λιμός του 1941-42 είχε προξενήσει αναλογικώς περισσότερα θύματα στον εβραϊκό πληθυσμό ελλείψει σχέσεων με την ύπαιθρο.
Τον Απρίλιο του 1943 ο Γεννάδιος μεσολάβησε για να πραγματοποιηθεί η άκαρπη συνάντηση του Ιωάννη Ράλλη που είχε μόλις αναλάβει πρωθυπουργικά καθήκοντα (7.4.1943) με τον αρχιραβίνο Κόρετς, το μόνο αποτέλεσμα της οποίας ήταν η καθαίρεση του τελευταίου.
Επίσης, ο Γεννάδιος μεσολάβησε στις αρχές Κατοχής και για μεμονωμένες περιπτώσεις εβραίων οι οποίοι φέρονταν να είχαν βαφτιστεί χριστιανοί.
Δείτε την Ψηφιακή Παρουσίαση
