ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ
«Η Γενοκτονία των Εβραίων (1942-1945) Ιστορία – Μνήμη – Αναπαραστάσεις» (2018-2019)
που διεξάγεται στο Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος
από την κ. Οντέτ Βαρών-Βασάρ
Το σεμινάριο «Η Γενοκτονία των Εβραίων (1942-1945) Ιστορία – Μνήμη – Αναπαραστάσεις» ξεκίνησε το 2011 με πρωτοβουλία της κ. Οντέτ Βαρών-Βασάρ και αποτελεί το μοναδικό σεμινάριο στην Αθήνα που όλα αυτά τα χρόνια διερευνά συστηματικά τη Σοά και τις επιπτώσεις της, φωτίζοντας ταυτόχρονα τον πολιτισμό και την κουλτούρα των Εβραίων της διασποράς. Απευθύνεται κυρίως σε εκπαιδευτικούς και νέους ερευνητές, αλλά και σε όσους έχουν προσωπικό ενδιαφέρον. Ο πυρήνας της θεματικής του είναι η εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης γενικότερα και της Ελλάδας ειδικότερα, ένα γεγονός που σημάδεψε τη συλλογική ευρωπαϊκή ιστορία και τον δυτικό πολιτισμό εν γένει τραυματίζοντας με ριζικό τρόπο τις έως τότε θεωρούμενες δεδομένες ανθρωπιστικές αξίες του. Η ενδελεχής ιστορική καταγραφή των γεγονότων, η διαδικασία ανάδυσης της μνήμης, η αποτύπωσή της στη συλλογική συνείδηση και η πολύπλευρη έκφρασή της είναι οι τρεις βασικοί άξονες στους οποίους εμβαθύνει το σεμινάριο, αναδεικνύοντας όλες τις πτυχές, ιστορικές, κοινωνικοπολιτικές, ψυχολογικές, πολιτισμικές, αυτού του τραυματικού γεγονότος.
Τα δύο τελευταία χρόνια, στα οποία εστιάζει η παρουσίασή μου, με αφετηρία το ιστορικό πλαίσιο, την άνοδο των Ναζί στην εξουσία στη Γερμανία και τη σταδιακή κατάκτηση όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών χωρών, διερευνήσαμε το πώς οικοδομήθηκε η εθνικοσοσιαλιστική φυλετική πολιτική έτσι ώστε να αποκορυφωθεί στην «τελική λύση του εβραϊκού προβλήματος» και στον τρόπο με τον οποίο αυτή εφαρμόστηκε στην κάθε χώρα. Μελετήσαμε τις μεγάλες εβραϊκές κοινότητες που είχαν ριζώσει και αναπτυχθεί τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη και ήρθαμε σε επαφή με τις ιδιαιτερότητές τους, τον πολιτισμό και την κουλτούρα τους. Ασχοληθήκαμε ιδιαίτερα με την κοινότητα των Σεφαραδιτών, ανιχνεύοντας το ιστορικό της υπόβαθρο και την πολιτισμική της άνθιση στην Ισπανία, την εκδίωξη από την ιβηρική χερσόνησο το 1492, τη διασπορά της και ακολουθήσαμε την πορεία της μέσα στους αιώνες όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο της κ. Οντέτ Βαρών-Βασάρ: Des Sépharades aux Juifs grecs – Histoire, mémoire et identité, Éditions Le manuscrit, Παρίσι 2019.
Περπατήσαμε τα διαφορετικά μονοπάτια, προσωπική μαρτυρία, λογοτεχνία, καλλιτεχνική δημιουργία, ιστοριογραφία μέσα από τα οποία αναδύθηκε και συγκροτήθηκε βαθμιαία η οδυνηρή μνήμη της Σοά στην Ελλάδα και στον κόσμο τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στη δημόσια σφαίρα. Ταξιδέψαμε στους διαφορετικούς χρόνους αυτής της διαδικασίας ανάλογα με τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Αφουγκραστήκαμε την αρχική σιωπή, το πένθος και το τραύμα και γίναμε μάρτυρες της σταδιακής ανάδυσης του λόγου. Σκύψαμε πάνω στην στρατοπεδική λογοτεχνία αγκαλιάζοντας όλο το φάσμα και την εξέλιξή της. Συζητήσαμε, αναλύσαμε, συγκρίναμε και όλα αυτά με οδηγό την καθηγήτριά μας και εργαλεία την εκτενέστατη και ενημερωμένη βιβλιογραφία που μας παρείχε, τις αναφορές σε έργα σύγχρονων ιστορικών και φιλοσόφων και τη χρήση σπάνιων οπτικοακουστικών ντοκουμέντων.
Δύο ακόμη στοιχεία με τα οποία η κ. Οντέτ Βαρών-Βασάρ εμπλουτίζει το σεμινάριό της είναι η δημιουργία βήματος για νέους ερευνητές που προέρχονται από διαφορετικά γνωστικά πεδία όπως και η διαρκής ενημέρωση και προσκλήσεις για συμβάντα καλλιτεχνικά, λογοτεχνικά, ιστορικά που αφορούν στα υπό μελέτη ζητήματα και βρίσκονται στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της ως ιστορικού και μεταφράστριας λογοτεχνίας. Μεταδιδακτορικοί και διδακτορικοί ερευνητές βοήθησαν με τις παρουσιάσεις τους να εμβαθύνουμε στα πολλαπλά επίπεδα των ζητημάτων που άπτονται της Σοά και έδωσαν έναυσμα για ουσιαστικές ανταλλαγές και συζητήσεις. Επιπλέον, είχαμε την ευκαιρία να παρευρεθούμε σε παρουσιάσεις βιβλίων, συζητήσεις, πολυήμερα αφιερώματα, προβολές όπως και σε διάφορες εκδηλώσεις. Θα αναφέρω ενδεικτικά την πολύ όμορφη βραδιά στο χώρο των εκδόσεων Γαβριηλίδη Poems and Crimes με αφορμή το αφιέρωμα στο σεφαραδίτικο πολιτισμό που διοργανώθηκε στα πλαίσια του φεστιβάλ του ΛΕΑ (λατινοαμερικάνικη και ισπανική λογοτεχνία) τον Ιούνιο του 2018 με ομιλήτρια την καθηγήτριά μας και σεφαραδίτικα τραγούδια και την ημερίδα στο Νομισματικό Μουσείο, με αφορμή την «Διεθνή Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος» τον Ιανουάριο του 2018, με ομιλίες και ενδιαφέρουσες προβολές.
Το φιλόξενο προσωπικό του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και ο ζεστός χώρος της βιβλιοθήκης του, όπου διεξάγεται το σεμινάριο, μας πρόσφερε ενημερωτικό υλικό, μας έδωσε τη δυνατότητα να δανειστούμε ή να συμβουλευτούμε έντυπα και βιβλία όπως και να παρακολουθήσουμε τις μόνιμες και τις περιοδικές εκθέσεις του.
Ολοκληρώνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ένα ακόμη χαρακτηριστικό που, κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ σημαντικό και κάνει τόσο δημιουργικό και γόνιμο το συγκεκριμένο σεμινάριο, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του. Αναφέρομαι στη διαδραστικότητά του και συγκεκριμένα στη δυνατότητα και στην ενθάρρυνση που δίνει η κ. Οντέτ Βαρών Βασάρ στους σπουδαστές να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωσή του με παρουσιάσεις πάνω σε θέματα που άπτονται των ενδιαφερόντων τους ή/και του επαγγελματικού τους πεδίου, διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο την ανατροφοδότηση, την ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων και προσφέροντας έναυσμα για περαιτέρω έρευνα σε όποιον το επιθυμεί. Τα τελευταία δύο χρόνια είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε πολύ ενδιαφέρουσες εργασίες από τους συμμετέχοντες πάνω σε μια ποικιλία θεμάτων όπως- ενδεικτικά αναφέρω- το διωγμό των ομοφυλόφιλων από το Γ΄ Ράιχ ή την ανάδυση της μνήμης στη Γερμανία και την Αυστρία. Οι εκπαιδευτικοί συνάδελφοι μας παρουσίασαν εξαιρετικές δουλειές και ταινίες που δούλεψαν με τους μαθητές τους. Η απουσία των στερεότυπων, η αντικειμενικότητα και η διευρυμένη οπτική που χαρακτηρίζουν τη σκέψη της καθηγήτριάς μας δημιουργούν το ιδανικό περιβάλλον για όλους όσοι ενδιαφέρονται να προσεγγίσουν ή και να εμβαθύνουν στη Σοά. Το αίσθημα της πληρότητας και της συναδελφικότητας που έχουμε μετά από κάθε συνάντηση ενώ καταπιανόμαστε με ένα τόσο δύσκολο και οδυνηρό θέμα ίσως είναι και η καλύτερη απόδειξη της επιτυχίας του σεμιναρίου.
Άλλωστε, σίγουρα δεν είναι τυχαίο που όλο και περισσότεροι από εμάς, τους συμμετέχοντες στο σεμινάριο, θέλουμε να επανερχόμαστε.
Ροζίνα Μπέρκνερ,
καθηγήτρια αγγλικών και γαλλικών
μεταφράστρια λογοτεχνίας
