Όταν στα τέλη του Οκτώβρη του 1940 ο φασιστικός Άξονας κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα, πολλοί Εβραίοι, ανάμεσά τους και αρκετοί Γιαννιώτες, ως απλοί οπλίτες, αξιωματικοί ή βοηθητικό προσωπικό, έδιναν μαζί με τους χριστιανούς συμπατριώτες τους μαθήματα πατριωτισμού και αυτοθυσίας σε όλη την Ευρώπη.
Με την κατάληψη τελικά της Ελλάδας από τα στρατεύματα του Άξονα τα Γιάννενα βρέθηκαν υπό ιταλική κατοχή. Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης τότε αριθμούσε περί τα 1950 μέλη. Η ιταλική διοίκηση, ιδιαίτερα επιεικής, δεν έλαβε περιοριστικά μέτρα εναντίον τους. Έτσι, οι Εβραίοι της πόλης συνέχισαν κανονικά τη ζωή τους. Βεβαίως δεν έλειψαν και οι νέοι σε ηλικία, οι οποίοι ενώθηκαν στα γύρω βουνά με τις αντιστασιακές δυνάμεις, κυρίως από μίσος προς τον φασίστα κατακτητή και όχι ως λύση σωτηρίας. Ανάμεσά τους αναφέρουμε τους Σαλβατώρ Μπακόλα και Ιωσήφ Μάτσα.
Στις 20 Απριλίου 1943 εισέρχονται στην πόλη τα γερμανικά στρατεύματα, που εγκαθίστανται κανονικά τον Ιούλιο του 1943, με επικεφαλής το στρατηγό Jurgen von Stettner. Από την πρώτη στιγμή οι Γερμανοί πιέζουν εκβιαστικά την κοινότητα. Προσεγγίζουν τον Σαμπεθάι Καμπιλή, σημαίνον μέλος της εβραϊκής κοινότητας της πόλης, ο οποίος πίστευε ότι η κοινότητα θα διέφευγε κινδύνους και διώξεις, υπακούοντας στις επιταγές των κατακτητών. Παρά τις αντίθετες αρχικές διαβεβαιώσεις των Γερμανών, το κλίμα βαραίνει.
Η Νέα Συναγωγή, Καχάλ Καντόσς Χαντάσς, καταστράφηκε από τους Γερμανούς. Η Κοινότητα, με τη συνδρομή του δήμαρχου Γ. Βλαχλείδη, έκρυψε τα ιερά συναγωγικά σκεύη και υφάσματα στην κρύπτη της Παλιάς Συναγωγής της πόλης, Καχάλ Καντόσς Γιασσάν, κάτι που οδήγησε στη σωτηρία τους. Όσοι προέβλεπαν την καταστροφή προσπαθούσαν να διαφύγουν. Ο χριστιανικός κλήρος στάθηκε στο πλευρό των καταδιωκόμενων. Ο Μητροπολίτης Σπυρίδων διέσωσε πολλά αντικείμενα, ανάμεσα στα οποία και αρκετές ραπτομηχανές, από τα εγκαταλελειμμένα εβραϊκά νοικοκυριά. Ένας απλός κληρικός, ο πάτερ Αθανάσιος, εξέδωσε ψεύτικες αστυνομικές ταυτότητες με χριστιανικά ονόματα, τα οποία διένειμε σε όσους Εβραίους πρόλαβαν. Μέσα Μαρτίου 1944 οι εβραϊκές οικογένειες των Ιωαννίνων καταλογογραφήθηκαν και τα σπίτια τους σημαδεύτηκαν με σταυρούς.
Τα χαράματα της 24ης προς την 25η Μαρτίου 1944 τέθηκε αιφνιδιαστικά σε εφαρμογή η Τελική Λύση για τους Εβραίους των Ιωαννίνων: από την πλατεία Μαβίλη οι εκτός του Κάστρου κατοικούντες και από το Στρατιωτικό Νοσοκομείο οι Καστρινοί, οι 1870 Ρωμανιώτες Εβραίοι ξεριζώθηκαν μετά από δώδεκα αιώνες από τα Γιάννενα, τη χιονισμένη 25η Μαρτίου 1944. Πήραν μαζί τους ό,τι μπορούσαν από τα υπάρχοντά τους σε μπόγους βάρους μέχρι 40 κιλά. Μεταφέρθηκαν με 97 σκεπαστά φορτηγά, μέσω Τρικάλων, στη Λάρισα, και εν συνεχεία με τρένο, κάτω από άθλιες συνθήκες, στο Άουσβιτς. Εκεί και σε αρκετά ακόμη από τα στρατόπεδα του θανάτου εξολοθρεύτηκε το 92% του ρωμανιώτικου εβραϊσμού των Ιωαννίνων.
Δείτε την Ψηφιακή Παρουσίαση
