ΜΩΫΣΗΣ ΠΕΣΣΑΧ (1869-1955)
Η εβραϊκή κοινότητα Βόλου
Το 1928 κατοικούσαν στο Βόλο 1.071 εβραίοι (2% του πληθυσμού), που είχαν μειωθεί σε 872 ως τον Σεπτέμβριο του 1943. Οι περισσότεροι επιβίωσαν του Ολοκαυτώματος χάρη στην αποφασιστικότητα του αρχιραβίνου Πέσσαχ, τη συνδρομή του Μητροπολίτη Ιωακείμ, την υποστήριξη της Αντίστασης και την αλληλεγγύη των χριστιανών της περιοχής. Στις 25 Μαρτίου 1944 οι Γερμανοί συνέλαβαν και εκτόπισαν μόνον 130 άτομα.
Ο αρχιραβίνος
Ο Μωϋσής Πέσαχ ήταν γιος του ραβίνου της Λάρισας και αρχιραβίνου της παλαιάς Ελλάδας Συμεών Πέσαχ (1815-1893). Διορίστηκε το 1892 δάσκαλος στην εβραϊκή ιερατική σχολή του Βόλου, της οποίας έγινε διευθυντής το 1906. Το 1946 εξελέγη πρόεδρος του Μπεθ Ντιν Ελλάδος. Άσκησε τα καθήκοντα του αρχιραβίνου μέχρι το θάνατό του, το 1955. Δύο έτη αργότερα πραγματοποιήθηκε εκταφή και οριστική ταφή του στο Λόφο των Σοφών, στο Ισραήλ.
Η 30ή Σεπτεμβρίου 1943
Την Πέμπτη, πρώτη ημέρα του Ροσς Ασσανά του έτους 5704 (30 Σεπτεμβρίου 1943) ο αρχιραβίνος Πέσαχ έλαβε επείγουσα εντολή παρά την ιερότητα της ημέρας-να παρουσιαστεί στο δήμαρχο, όπου πληροφορήθηκε ότι οι αρχές Κατοχής είχαν διατάξει την κατάρτιση καταλόγου των εβραίων του Βόλου, η ολοκλήρωση της οποίας καθυστερούσε, μετά από απόρρητη εντολή του δημάρχου Νικόλαου Σαράτση, ώστε να δοθεί στους εβραίους χρόνος να δραπετεύσουν. Ο δήμαρχος «μου συνέστησε να παρουσιασθώ στον Γερμανό διοικητή για να πληροφορηθώ περί τίνος επρόκειτο». Ο διοικητής έκανε στον αρχιραβίνο δριμείες παρατηρήσεις γιατί είχε καθυστερήσει και τον διέταξε να επανέλθει νωρίς το πρωί της επομένης.
Η προσφυγή στον «άλλο ποιμένα»
«Χωρίς να χάσω διόλου καιρό, έτρεξα στον μητροπολίτη, τον σεβασμιώτατο κ. Ιωακείμ, ιεράρχη με ευρύτατες αντιλήψεις και ευγενή αισθήματα». Οι δυο τους επικοινώνησαν και με τον νομάρχη Ιωάννη Πανταζίδη. «Και οι τρεις συζητήσαμε πάνω σε τούτη την κατάσταση.
Παρεκάλεσα τους εκλεκτούς συνομιλητάς μου να καταστήσουν γνωστό σε όλους τους κατοίκους των χωρίων της περιοχής, να επιφυλάξουν καλήν υποδοχήν σε όλους τους εβραίους που θα τους ζητούσαν άσυλο και να τους παράσχουν, σε κάθε περίπτωση, βοήθεια και προστασία. Ελήφθησαν αμέσως όλα τα μέτρα για να ικανοποιηθεί το αίτημά μου. Ο σεβασμιώτατος κ. Ιωακείμ μου επέδωκεν ιδιοχείρως ένα συστατικό γράμμα για τα όργανα της αντιστάσεως».
«Ἐν Βόλῳ τῇ 28ῃ Σεπτεμβρίου 1943. Άγαπητοί μου ἐν Κυρίῳ. Συνιστῶ θερμῶς τὸν ἐπιφέροντα τὸ παρὸν διδάσκαλον καὶ παρακαλῶ πάντα ἀδελφόν ὁ ὁποῖος θὰ τὸν συναντήση, νὰ τὸν ἀκούση μετὰ προσοχῆς καὶ εὐμενείας καὶ νὰ τοῦ παράσχῃ πᾶσαν διευκόλυνσιν δι’ ὅ,τι ἤθελεν χρειασθῆ διὰ τὴν ζωὴν αὐτοῦ καὶ τοῦ ποιμνίου του, διὰ νὰ μὴν πέσουν θύματα τῆς παρούσης δυσκόλου καταστάσεως. Ὁ Δημητριάδος Ἰωακείμ».
(Το κείμενο της επιστολής του μητροπολίτη Ιωακείμ για την παροχή βοήθειας στον αρχιραβίνο Μωυσή Πέσαχ).
Ο αρχιραβίνος στο «βουνό»
Μαχητές της Αντίστασης οδήγησαν τον αρχιραβίνο και την οικογένειά του σε χώρο ελεγχόμενο από τον ΕΛΑΣ. Η δραπέτευσή του, που έμοιαζε σαν απαγωγή, έδωσε το σύνθημα γενικής φυγής των εβραίων του Βόλου. Από το Πήλιο ο αρχιραβίνος εξέδωσε διακήρυξη προς τους εβραίους της Ελλάδας και τους προέτρεψε να πυκνώσουν τις τάξεις της εθνικής αντίστασης, και στη συνέχεια έκκληση βοήθειας προς τους εβραίους της Αγγλίας. Μοιράστηκε τη ζωή των ανταρτών μέχρι το τέλος της Κατοχής. Η σύζυγός του πέθανε από τις κακουχίες.
Δείτε την Ψηφιακή Παρουσίαση
