ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡEΟΥ(1891-1949)
Ο ιεράρχης
Τον Νοέμβριο του 1938 εκλέχτηκε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο o από Κορινθίας Δαμασκηνός. Η εκλογή του ακυρώθηκε από το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο για τυπικούς λόγους, το εκλεκτορικό σώμα μεταβλήθηκε με νόμο, εκλέχτηκε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ο Τραπεζούντος Χρύσανθος και ο Δαμασκηνός περιορίστηκε στην Ι. Μ. Φανερωμένης στη Σαλαμίνα. Τον Ιούνιο του 1941 συγκλήθηκε βάσει νομοθετικού διατάγματος Μείζων Σύνοδος, με απόφαση της οποίας ο Δαμασκηνός επανήλθε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Στη συνέχεια, η Εκκλησία με επικεφαλής τον Δαμασκηνό ανέλαβε τον επισιτισμό ποικίλων κατηγοριών του πληθυσμού, όπως οι άποροι, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και οι θηλάζουσες μητέρες, για να τις γλιτώσει από τον κατοχικό λιμό. Για τη συμβολή του στη διάσωση των εβραίων, ο Δαμασκηνός αναγνωρίστηκε μετά θάνατον, το 1970, ως Δίκαιος των Εθνών.
Ενέργειες για τη σωτηρία των εβραίων της Θεσσαλονίκης (Μάρτιος 1943)
15 Μαρτίου 1943. Ο Ασέρ Ρ. Μωυσής πληροφορείται για την έναρξη των εκτοπίσεων στη Θεσσαλονίκη και τηλεφωνεί στον Δαμασκηνό « (…καθ’ ἣν ἀκριβῶς στιγμὴν ἐπρόκειτο νὰ ὑποστῆ ἐντὸς τῆς οἰκίας του ἐγχείρησιν εἰς τὸν λάρυγγα. Ὁ Μακαριώτατος ἀνέβαλε τὴν ἐγχείρησιν καὶ μᾶς ἐδέχθη (…) Κατόπιν τηλεφωνικῆς ἐπαφῆς του (…) ἐκλείσαμε ραντεβοῦ μετὰ τοῦ πρωθυπουργοῦ Λογοθετοπούλου (…) Τὴν ἑπομένην [16 Μαρτίου 1943], ἐπεσκέφθην τὸν Λογοθετόπουλον (…) Τοῦ ἐζήτησα ὅπως ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνησις ἐναντιωθῆ εἰς τοὺς ἐκτοπισμούς (…) Ὁ Λογοθετόπουλος ἀπήντησεν ὅτι μέχρι τῆς στιγμῆς ἐκείνης οὐδὲν ἐγνώριζε ἐπὶ τοῦ θέματος. Ἐπεκοινώνησε τηλεφωνικῶς μετὰ τοῦ τότε γενικοῦ διοικητοῦ Μακεδονίας Σιμωνίδη, ἐνῶ ἡ ἀποστολὴ εἶχεν ἀναχωρήσει ἐν τῶ μεταξύ».
Στις 23 Μαρτίου 1943, και αφού είχαν μεσολαβήσει δύο επιστολές του Λογοθετόπουλου προς τον γερμανό πληρεξούσιο, πρέσβη Altenburg, ακολούθησε γραπτό διάβημα του Δαμασκηνού και 28 εκπροσώπων ιδρυμάτων και οργανώσεων, με το οποίο ζητήθηκε από τον πρωθυπουργό αν ο εκτοπισμός δεν μπορούσε να αποτραπεί, να γινόταν τουλάχιστον σε σημείο της ελληνικής επικράτειας και να εξαιρούνταν οι γυναίκες, τα παιδιά και οι γέροι.
Την επομένη ακολούθησε νέο διάβημα του Δαμασκηνού και είκοσι εκπροσώπων ιδρυμάτων και οργανώσεων, αυτή τη φορά προς τον Altenburg, με αίτημα την αναστολή του εκτοπισμού. Από τη σύνθεση των ονομάτων προκύπτει ότι η απόφαση λήφθηκε βιαστικά και υπέγραψαν μόνον όσοι βρίσκονταν στο κέντρο της Αθήνας.
Στις 29 Μαρτίου 1943, «ἐξ ἀφορμῆς τῶν ἐν Θεσσαλονίκη ἀρξαμένων ἀπὸ 24 Φεβρουαρίου 1943 καὶ συνεχιζομένων διωγμῶν τῶν Ἑβραίων, οἱ Πρόεδροι τῶν διαφόρων ἐν Ἀθήναις ὀργανώσεων καὶ Πρυτάνεις τῶν ἀνωτάτων πνευματικῶν ἱδρυμάτων μὲ ἐπί κεφαλῆς τον Μακαριώτατον Ἀρχιεπίσκοπον Ἀθηνών καὶ πάσης Ἑλλάδος Δαμασκηνόν, ἐν συνεχείᾳ πρὸς ἄλλα διαβήματά των μετέβησαν σύσσωμοι τὴν 29 Μαρτίου 1943 εἰς τὸν ἐν Ἀθήναις Ἰταλόν Πρεσβευτὴν κ. Γκίζη (…)».
Στις 30 Μαρτίου 1943 η Ιερά Σύνοδος επιδοκίμασε τις ενέργειες του Αρχιεπισκόπου.
Βαπτίσεις εβραίων
«Μέσα σὲ ἀπόλυτη μυστικότητα, βαφτίζομε ἑβραίους στὴν Ἀρχιεπισκοπή. Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος μὲ μεγάλο προσωπικό του κίνδυνο, κάνει μιὰ τεράστια προσπάθεια νὰ σώση ὅσους μπορεῖ. Συνεννοήθηκε μὲ τὸν Παναγιώτη Χαλδέζο τοῦ Δήμου Ἀθηναίων. Αὐτὸς ἔχει ἀνοίξει ἰδιαίτερο δημοτολόγιο καὶ μετὰ τὴ βάφτιση, τοὺς δίνει πιστοποιητικὰ ὅτι εἶναι ἕλληνες Χριστιανοί». (Μαρτυρία Ιωάννας Τσάτσου).
«Εἰς τὰ ἀρχεῖα τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν εὑρίσκονται ἐν συνόλῳ κατατεθειμέναι 377 αἰτήσεις Ἑβραίων, ἀμφοτέρων τῶν φύλων, προσελθόντων τότε διὰ τοὺς ἀνωτέρω ἐκτεθέντας λόγους, εἰς τὴν ὁρθοδοξίαν, ἐν αἷς 206 ἀνήκουσιν εἰς ἄνδρας καὶ 171 εἰς γυναῖκας. Ἐπίσης, ἡ καθ’ ἡμᾶς Ἱερὰ Άρχιεπισκοπὴ Ἀθηνῶν χρῆσιν ποιησαμένη τῆς ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας, καὶ διὰ τὸ χαλεπὸν τῆς περιόδου ἐκείνης ἁπλουστεύσασα τὰς περὶ γάμου διατυπώσεις, ἐπέτρεψε τὴν τέλεσιν γάμων μεταξὺ Ἑβραίων καὶ Ἑλλήνων. Οὕτω ἐτέλεσαν γάμους συνολικῶς ἄνδρες μεν … γυναῖκες δε … ὡς τοῦτο ἐξάγεται ἐκ τῶν παρὰ τῇ Ἱερᾷ Ἀρχιεπισκοπῇ Ἀθηνῶν Μητρῶον Συνοικεσίων» (Έκθεση Αρχιεπισκοπής Αθηνών, 1966).
Δείτε την Ψηφιακή Παρουσίαση
